ναροντνίκοι

Πολιτικό και πνευματικό κίνημα, που αναπτύχθηκε τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αι. στη Ρωσία και διατηρήθηκε ουσιαστικά έως την επανάσταση των μπολσεβίκων (1917), με διάφορες μεταρρυθμιστικές ή και επαναστατικές τάσεις, οι οποίες απέβλεπαν σε ριζική λύση του αγροτικού ζητήματος. Η ιδεολογική καταγωγή των ν. ανάγεται στην κοινωνιολογία και στον αγροτικό θετικισμό του Λάβροφ και του Μιχαηλόφσκι. Η κίνηση των ν., αν και είχε κατατμηθεί σε διάφορα ρεύματα (ένα εκ των οποίων συγγένευε πολύ με τον μαρξισμό) εναντιωνόταν στο μεγαλύτερο μέρος της προς τη μαρξιστική θεωρία, και ειδικότερα στο κεφάλαιο του οικονομικού ντετερμινισμού. Οι ν. –αφοσιωμένοι στον αγρότη και στη ρωσική αγροτική κοινότητα– δεν θεωρούσαν αναγκαία την ύπαρξη της κεφαλαιοκρατικής φάσης, στα πλαίσια της οποίας αντιτίθετο η αστική τάξη και το προλεταριάτο, επιδιώκοντας την εγκαθίδρυση ενός είδους αγροτικής σοσιαλιστικής δημοκρατίας, με την ανατροπή της τσαρικής συγκεντρωτικής γραφειοκρατίας και μια ίση διανομή της γης στους αγρότες. Παραμένει αδύνατη, ωστόσο, η ακριβής απόδοση της σημασίας της κίνησης των ν., γιατί συνέρεαν σε αυτή ρεύματα και τάσεις που βρίσκονταν σε απόλυτη αντίθεση μεταξύ τους. Στο κίνημα αυτό μπορεί να περιληφθούν μερικές χαρακτηριστικές τάσεις των Ρώσων διανοούμενων του τέλους του 19ου αι., που συνέκλιναν συνήθως στη φράση «πλησίασμα στον λαό», όπως οι οργανώσεις με επαναστατικό προσανατολισμό, Ζέμλια ι Βόλια (= Γη και Ελευθερία), Ναρόντναγια Βόλια (= Λαϊκή Θέληση) και Τσέρνι περεντέλ (= Μαύρη διανομή). Μια από τις πιο αντιπροσωπευτικές εκδηλώσεις της κίνησης των ν. υπήρξε η επιθεώρηση Ρούσκογιε μπογκάτσβο (= Ρωσικός πλούτος), που με διαφορετικούς τίτλους συνεχίστηκε από το 1876 έως το 1918. Ουσιαστικά το κίνημα των ν. ήταν ένα κίνημα λαϊκής χειραφέτησης, χαρακτηριστικό μιας αγροτικής χώρας με ελλιπή οικονομική, κοινωνική και πολιτισμική ανάπτυξη. Αυτό επιβεβαιώνεται από την ύπαρξη ανάλογων λαϊκίστικων κινημάτων και ρευμάτων και σε άλλες χώρες της ανατολικής Ευρώπης, στη Σερβία, στη Βουλγαρία και στη Ρουμανία, όπου η οικονομικοκοινωνική κατάσταση προσιδίαζε με τη ρωσική. Σε πρακτικό επίπεδο οι ν. δεν πέτυχαν αξιόλογα αποτελέσματα, εξαιτίας της αυστηρής πολιτικής και κοινωνικής κηδεμονίας κάτω από την οποία ζούσαν οι αγρότες της τσαρικής Ρωσίας. Η βασική διάσταση της ιστορικής σημασίας του κινήματός τους έγκειται στη συμβολή του για τη δημιουργία της πνευματικής ατμόσφαιρας και της ευαισθησίας ως προς την αντιμετώπιση των κοινωνικών προβλημάτων, από την οποία πήγασε ο ρωσικός σοσιαλισμός κι αργότερα ο μπολσεβικισμός. Λογοτεχνία. Η επίδραση της κίνησης των ν. ως ιδεολογικοπολιτικού και κοινωνικού φαινομένου ήταν βαθύτατη στη λογοτεχνία, με άμεση εκπροσώπηση από συγγραφείς και αρθρογράφους, αλλά και έμμεση από συγγραφείς άσχετους προς την κίνηση, όπως στα έργα Παρθένες γαίες του Τουργκένιεφ και Οι Δαιμονισμένοι του Ντοστογιέφσκι. Οι ίδιοι οι θεωρητικοί των ν., όπως ο Μιχαήλ Μπακούνιν, ο Πιοτρ Λάβροφ και ο Πιοτρ Τκατσιόφ, ανέπτυξαν και κριτικο-λογοτεχνική δράση. Στο συγκεκριμένο πεδίο ιδιαίτερη σημασία κατέχει το κριτικό έργο του Νικολάι Μιχαηλόφσκι, το οποίο στηρίζεται στην κοινωνιολογικο-λαϊκή αντίληψη της τέχνης και αντιπροσωπεύεται από τις μελέτες του συγγραφέα για τον Τουργκένιεφ, τον Ουσπένσκι και τον Σαλτίκοφ-Στσέντριν, που τιτλοφορούνται Τι είναι η πρόοδος; (1896), Ο αγώνας για το άτομο (1875), Ο ήρωας και το πλήθος (1882). Η επιρροή του κινήματος, αν και ήταν μικρής εμβέλειας στην ποίηση, ήταν αντίθετα πολύ μεγάλη στην πεζογραφία, κυρίως στην περίοδο 1860- 80, καθώς ενέπνευσε συγγραφείς οι οποίοι όχι μόνο συγγένευαν ιδεολογικά με την κίνηση των ν., αλλά και μετείχαν άμεσα στις μυστικές πολιτικές οργανώσεις του. Ο σημαντικότερος συγγραφέας του κινήματος ήταν ο Γκλεμπ Ουσπένσκι, ταλαιπωρημένος άνθρωπος με νοσηρή ευαισθησία, στον οποίο ανήκει ένα ανατριχιαστικά ρεαλιστικό έργο, με εθνογραφική και κοινωνιολογική βάση, για την κατάσταση του λαού και του χωριού. Απορρίπτοντας την εξιδανίκευση του μουζίκου, χαρακτηριστική της πρώτης φάσης της κίνησης των ν., ο Ουσπένσκι εγκαινιάζει με το έργο του μια ρεαλιστική χωρίς καλλωπισμούς εικόνα του λαού· ακόμα πιο ωμή εικόνα παρουσιάζεται στα κείμενα των Νικολάι Ουσπένσκι και Νικολάι Πομιαλόφσκι (Σκίτσα από τη ζωή του μπούρσα). Χαρακτηριστικό είναι και το έργο του Φιοντόρ Ρετσέτνικοφ, ο οποίος περιέγραψε τις εργατικές τρώγλες, ενώ στο μυθιστόρημά του Οι κάτοικοι του Ποντλίπνογιε, η σκληρή περιγραφή της λαϊκής ζωής επέδρασε στη διαμόρφωση του κινήματος των λεγομένων μετανοημένων ευγενών, εκείνων δηλαδή που αφιερώθηκαν στην ανύψωση του λαού, προκειμένου να εξιλεωθούν για τη δική τους προνομιακή καταγωγή. Άλλοι συγγραφείς που κινήθηκαν μέσα στο κλίμα της κίνησης των ν. ήταν ο Βασίλι Σλέπτσοφ (1836-1878), γνωστός για το έργο Δύσκολοι καιροί, ο Αλεξάντρ Ιβάνοβιτς Λεβίτοφ (1835-1877), συγγραφέας σκίτσων και διηγημάτων για τις σπηλιές της Μόσχας, ο Νικολάι Κουστσέβσκι (1847-1876), γνωστός για το μυθιστόρημα Νικόλα Νεγκοριόφ ή Ο τυχερός Ρώσος, ο Αλεξάντρ Κονσταντίνοβιτς Μιχαήλοφ (ψευδώνυμο του A.K. Σέλερ, 1838-1900), αρκετά δημοφιλής συγγραφέας που θυμίζει τον Ντίκενς, ο Γκριγκόρι Αλεξάντρ Ματστιότ (1852-1901) και ο Ντιμίτρι Ναρκίσοβιτς Σιμπιριάκ (ψευδώνυμο του Δ.Ν. Μάμιν, 1852-1912), συγγραφείς της ζωής στη Σιβηρία. Ακολουθούν και άλλοι όπως ο Νικολάι Ελιντιφόροβιτς Καρόνιν (1857-1892), του οποίου τα διηγήματα απεικονίζουν το περιβάλλον των ν. διανοουμένων, ο Νικολάι Νικολάγιεβιτς Ζλατοβράτσκι (1845-1911), συγγραφέας με βαθιά εθνογραφικά ενδιαφέροντα, ο Αλεξάντρ Ιβάνοβιτς Έρτελ (1855-1908), ο οποίος στο μυθιστόρημά του Οι Γκαρντενίν περιγράφει πολύ εύστοχα τη ρωσική ύπαιθρο, ο Βλαντιμίρ Γκαλακτιόνοβιτς Κορολένκο κ.ά. Μεγάλη επίδραση άσκησαν στο κίνημα των ν. ο μεγάλος σατιρικός Σαλτικόφ-Στσεντρίν, ο ποιητής Νικολάι Αλεξέγεβιτς Νεκράσοφ και πλήθος άλλων, λιγότερο γνωστών, ποιητών (Μορντόβτσεφ, Ομουλέφσκι, Νικίτιν, Πλεστέγιεφ).